بیماری پارکینسون نه‌تنها با لرزش، سفتی عضلات و کندی حرکات شناخته می‌شود، بلکه در بسیاری از بیماران، علائمی مانند سرگیجه نیز گزارش می‌شود. این احساس ناپایداری یا چرخش که گاه با سبکی سر همراه است، می‌تواند کیفیت زندگی فرد مبتلا را به‌طرز چشمگیری کاهش دهد. اما چرا چنین وضعیتی در میان بیماران پارکینسونی تا این حد شایع است؟ در این مقاله به بررسی جامع دلایل، ارتباطات نورولوژیکی، روش‌های تشخیصی مانند تست سرگیجه و راهکارهای درمانی پرداخته می‌شود.
علت بروز سرگیجه در بیماران پارکینسونی
سرگیجه در بیماران پارکینسونی اغلب نتیجه اختلال در سیستم اعصاب خودکار بدن (autonomic nervous system) است. این سیستم مسئول تنظیم عملکردهایی نظیر فشار خون، ضربان قلب و تعادل است. در افراد مبتلا به پارکینسون، عملکرد این سیستم به‌مرور دچار اختلال می‌شود، که منجر به افت فشار خون وضعیتی (orthostatic hypotension) می‌گردد. این وضعیت باعث می‌شود هنگام برخاستن ناگهانی از حالت نشسته یا خوابیده، فرد دچار سرگیجه شود.
نقش داروها در تشدید سرگیجه
بسیاری از داروهایی که برای کنترل علائم پارکینسون تجویز می‌شوند، مانند لوودوپا، می‌توانند بر فشار خون تأثیر بگذارند. این داروها با افزایش سطح دوپامین در مغز، در برخی افراد منجر به کاهش فشار خون و بروز سرگیجه به‌خصوص پس از مصرف دوز دارو می‌شوند. به همین دلیل، پزشک ممکن است تغییرات کوچکی در دوز یا زمان مصرف دارو اعمال کند تا شدت سرگیجه کاهش یابد.
تأثیر مشکلات گوش داخلی و سیستم تعادل
از دیگر عوامل دخیل در بروز سرگیجه، مشکلات مربوط به گوش داخلی است. بیماری‌هایی مانند لابیرنتیت یا التهاب عصب دهلیزی، حتی در افرادی که مبتلا به پارکینسون نیستند، می‌توانند موجب اختلال در تعادل شوند. با توجه به اینکه بیماران پارکینسونی معمولاً دچار ضعف عمومی در تعادل هستند، هرگونه مشکل در گوش داخلی، شدت علائم را افزایش می‌دهد. انجام یک تست سرگیجه توسط متخصص گوش، حلق و بینی می‌تواند منشأ دقیق اختلال تعادلی را شناسایی کرده و کمک بزرگی به فرآیند تشخیص ارائه دهد.
کاهش شنوایی، تعادل و نقش سمعک
در برخی بیماران مسن مبتلا به پارکینسون، کاهش شنوایی نیز به‌عنوان یکی از مشکلات شایع مطرح می‌شود. ارتباط بین سیستم شنوایی و تعادل از نظر علمی ثابت شده است. زمانی که مغز قادر به دریافت اطلاعات صوتی محیط نباشد، هماهنگی حرکات بدن و جهت‌یابی دچار مشکل می‌شود. در چنین شرایطی، استفاده از تجهیزات کمک‌شنوایی مانند سمعک می‌تواند نقش مکمل در بازیابی تعادل داشته باشد. در مواردی که کاهش شنوایی تأیید شود، اقدام برای خرید سمعک نه تنها در بهبود ارتباطات فردی مفید است، بلکه در کاهش احساس ناپایداری نیز مؤثر خواهد بود.
درمان‌های دارویی و غیر دارویی سرگیجه در پارکینسون
برای درمان سرگیجه ناشی از پارکینسون، باید به هر دو جنبه عصبی و فشار خون توجه کرد. گاهی پزشک داروهایی برای افزایش فشار خون تجویز می‌کند یا تمریناتی برای تقویت سیستم تعادلی پیشنهاد می‌دهد. فیزیوتراپی، یوگا و تمرینات تعادل می‌توانند در بهبود توانایی‌های حرکتی بیمار مؤثر واقع شوند. همچنین تنظیم رژیم غذایی برای جلوگیری از افت قند خون یا کم‌آبی نیز اهمیت زیادی دارد.
نقش تغذیه در کنترل سرگیجه
یکی از جنبه‌های کمتر مورد توجه اما مؤثر در مدیریت سرگیجه در بیماران پارکینسونی، تغذیه‌ی روزانه است. کمبود ویتامین‌هایی مانند B12 و D ممکن است در اختلالات عصبی نقش داشته باشند. همچنین افت قند خون یا کم‌آبی بدن (dehydration) می‌تواند به‌طور مستقیم بر فشار خون و در نتیجه تعادل تأثیر بگذارد. توصیه می‌شود بیماران پارکینسونی وعده‌های غذایی خود را به‌طور منظم، در حجم کمتر اما با دفعات بیشتر مصرف کنند. مصرف نمک در حد کنترل‌شده نیز در مواردی به پایداری فشار خون و جلوگیری از سرگیجه کمک کرده است.
ارتباط اضطراب و افسردگی با سرگیجه
اضطراب و افسردگی در بیماران مبتلا به پارکینسون شایع هستند و این اختلالات روانی می‌توانند احساس سرگیجه را تشدید کنند. بسیاری از بیماران به‌دلیل نگرانی از زمین خوردن یا از دست دادن کنترل بدن، دچار استرس می‌شوند و این وضعیت به خودی خود می‌تواند یک چرخه‌ی معیوب از سرگیجه و اضطراب ایجاد کند. درمان‌های روان‌شناختی مانند رفتاردرمانی شناختی (CBT) و آموزش تکنیک‌های آرام‌سازی (ریلکسیشن) می‌توانند کمک بزرگی در مدیریت همزمان اضطراب و سرگیجه ارائه دهند.
توانبخشی تعادلی و تمرینات تخصصی
تمرینات توانبخشی تعادلی بخش مهمی از روند درمان سرگیجه در بیماران پارکینسونی است. این تمرینات که توسط فیزیوتراپیست‌های متخصص ارائه می‌شوند، به مغز کمک می‌کنند اطلاعات مربوط به موقعیت بدن را بهتر پردازش کند. تمریناتی مانند راه‌رفتن در مسیر مستقیم، استفاده از توپ‌های تعادلی یا حرکات هماهنگ چشم و سر، در بهبود تعادل و کاهش وابستگی به کمک دیگران نقش دارد. در صورت انجام مداوم، این تمرینات می‌توانند احتمال زمین‌خوردن را نیز به میزان قابل توجهی کاهش دهند.
ارزیابی‌های چند تخصصی برای تشخیص بهتر
سرگیجه در پارکینسون معمولاً فقط ناشی از یک عامل نیست و بررسی آن نیازمند همکاری میان چند متخصص است. متخصص مغز و اعصاب (نورولوژیست)، متخصص گوش و حلق و بینی و گاهی متخصص قلب باید با هم همکاری داشته باشند تا تصویری کامل از وضعیت بیمار به‌دست آورند. انجام تست‌هایی مانند نوار عصب، تست سرگیجه، تست وضعیت فشار خون در حالت خوابیده و ایستاده (tilt test) و آزمایش خون برای بررسی کمبودها یا اختلالات متابولیکی بخشی از این فرآیند هستند.
کیفیت خواب و تأثیر آن بر سرگیجه
خواب نامناسب یا اختلالات خواب از جمله اختلال در مرحله‌ی خواب عمیق (REM sleep behavior disorder) در بیماران پارکینسونی شایع است و می‌تواند زمینه‌ساز بروز سرگیجه در طول روز باشد. کم‌خوابی بر تمرکز، هماهنگی حرکتی و پاسخ‌دهی عصبی اثر منفی دارد. استفاده از تکنیک‌های بهداشت خواب، مثل تنظیم ساعت خواب، محدود کردن نور آبی قبل از خواب و کاهش مصرف کافئین، می‌تواند به بهبود کلی وضعیت بیمار کمک کند. در برخی موارد، داروهای تنظیم‌کننده‌ی خواب با تجویز پزشک مورد استفاده قرار می‌گیرند.
نقش خانواده و مراقبین در کاهش خطر سرگیجه
نقش اطرافیان در کاهش اثرات منفی سرگیجه بسیار مهم است. آموزش مراقبین برای تشخیص علائم اولیه سرگیجه، کمک در بلند شدن یا جابجایی، تنظیم محیط خانه برای کاهش خطر افتادن و فراهم کردن محیطی آرام برای بیمار می‌تواند بسیار مؤثر باشد. همچنین، توجه به سلامت روانی بیمار و حمایت عاطفی در بهبود وضعیت عمومی و کاهش استرس بسیار مؤثر است.
نکته‌ای در مورد سمعک و تعادل
در سالمندانی که همزمان با پارکینسون دچار کاهش شنوایی هستند، گاهی مغز برای حفظ تعادل دچار دشواری مضاعف می‌شود. در چنین مواردی، مشاوره با متخصص شنوایی و بررسی امکان استفاده از ابزارهای کمک‌شنوایی می‌تواند مفید باشد. به‌عنوان مثال، در صورتی که فرد دچار کاهش شدید شنوایی باشد، اقدام برای خرید سمعک با تجویز متخصص می‌تواند علاوه‌بر بهبود ارتباطات اجتماعی، به تقویت تمرکز مغز و حفظ تعادل هم کمک کند.
ارزیابی سیستم تعادل بدن با تست‌های دقیق در آوا اودیولوژی
ارزیابی سیستم تعادل بدن یکی از مراحل حیاتی در تشخیص و درمان مشکلات مربوط به سرگیجه و اختلالات تعادلی است که در مرکز آوا اودیولوژی با استفاده از تست‌های دقیق و پیشرفته انجام می‌شود. این تست‌ها به متخصصان کمک می‌کند تا عملکرد گوش داخلی، عصب‌های مرتبط و هماهنگی بین سیستم‌های مختلف تعادل بدن را به‌طور کامل بررسی کنند. با تشخیص صحیح علت سرگیجه، امکان طراحی برنامه درمانی موثر و شخصی‌سازی شده فراهم می‌شود تا بیماران به سرعت به شرایط طبیعی بازگردند و کیفیت زندگی‌شان بهبود یابد. در آوا اودیولوژی، تجهیزات مدرن و تیم مجرب تضمین‌کننده ارائه خدماتی با بالاترین استانداردهای علمی و تخصصی هستند.
نتیجه‌گیری
پارکینسون بیماری پیچیده‌ای است که علاوه بر علائم کلاسیک مانند لرزش، سفتی عضلات و کندی حرکات، سرگیجه و مشکلات تعادلی را نیز در بسیاری از بیماران ایجاد می‌کند. این اختلالات ناشی از ترکیبی از عوامل نورولوژیکی، دارویی و مشکلات گوش داخلی است که می‌تواند کیفیت زندگی فرد را به طور چشمگیری تحت تأثیر قرار دهد. بررسی دقیق و جامع این علائم از طریق ارزیابی‌های تخصصی مانند تست سرگیجه و همکاری میان چند رشته پزشکی، کلید تشخیص صحیح و درمان مؤثر است. تمرینات توانبخشی، تنظیم داروها، اصلاح سبک زندگی و حمایت خانواده از مهم‌ترین راهکارهایی هستند که می‌توانند به بهبود تعادل و کاهش سرگیجه در بیماران پارکینسونی کمک کنند و زندگی آن‌ها را با کیفیت‌تر و ایمن‌تر سازند.
همچنین بخوانید:
