کم‌شنوایی یکی از مشکلات شایع در نوزادان و شیرخواران است که می‌تواند تاثیرات قابل توجهی بر رشد گفتار، زبان، شناخت و تعاملات اجتماعی کودک داشته باشد. اهمیت تشخیص به موقع و درمان درست این مشکل بر هیچ‌کس پوشیده نیست؛ چرا که کم‌شنوایی زودهنگام، اگر به موقع شناسایی و درمان نشود، می‌تواند منجر به اختلالات ماندگار در مهارت‌های ارتباطی و تحصیلی کودک شود. در این مقاله به بررسی شایع‌ترین دلایل کم شنوایی در نوزادان و شیرخواران می‌پردازیم و به طور مفصل این عوامل را شرح می‌دهیم.
کم‌شنوایی چیست و چرا اهمیت دارد؟
کم‌شنوایی به کاهش توانایی در درک صداها گفته می‌شود که ممکن است از نوع انتقالی (مشکلات گوش خارجی یا میانی) یا حسی-عصبی (آسیب به گوش داخلی یا عصب شنوایی) باشد. در نوزادان، کم شنوایی می‌تواند مادرزادی یا اکتسابی باشد و با شدت‌های متفاوت از خفیف تا عمیق بروز کند. اهمیت بررسی و درمان این موضوع به دلیل نقش حیاتی شنوایی در رشد زبان و مهارت‌های ارتباطی است.
شایع‌ترین علل کم‌شنوایی در نوزادان و شیرخواران
کم‌شنوایی در نوزادان و شیرخواران یکی از مشکلات رایج و مهم در سلامت کودکان است که می‌تواند رشد گفتار و زبان را تحت تأثیر قرار دهد. شناخت علل شایع این مشکل، کلید پیشگیری و درمان به موقع است. در این بخش به بررسی مهم‌ترین عوامل موثر بر کم شنوایی در کودکان در این گروه سنی می‌پردازیم.
عوامل ژنتیکی
ژنتیک مهم‌ترین علت کم‌شنوایی مادرزادی در نوزادان است و حدود نیمی از موارد کم شنوایی در نوزادان به آن مربوط می‌شود. این نوع کم‌شنوایی ممکن است به دو شکل کلی بروز کند:
-
کم‌شنوایی غیرسندرمیک: بیش از ۷۰ درصد موارد کم شنوایی ژنتیکی به این نوع تعلق دارد. در این حالت کم شنوایی بدون سایر علائم همراه مانند مشکلات بینایی یا قلبی است. علت‌های ژنتیکی متعددی شناخته شده‌اند که می‌توانند به طور اتوزومال مغلوب یا غالب منتقل شوند. ژن GJB2 که مسئول تولید پروتئین کانال‌های ارتباطی در گوش داخلی است، یکی از شایع‌ترین عوامل ژنتیکی است.
-
کم‌شنوایی سندرمیک: در این نوع کم شنوایی، کم‌شنوایی با سایر مشکلات پزشکی همراه است. برای مثال، سندرم آلپورت که باعث مشکلات کلیوی و شنوایی می‌شود، یا سندرم شارکو-ماری-توث که با اختلالات عصبی و شنوایی همراه است.
عوامل عفونی
عفونت‌ها یکی از علل شایع کم شنوایی اکتسابی در نوزادان و شیرخواران هستند که ممکن است قبل یا بعد از تولد رخ دهند:
-
عفونت‌های مادرزادی: برخی عفونت‌ها در دوران بارداری می‌توانند به سیستم شنوایی جنین آسیب برسانند. از مهم‌ترین این عفونت‌ها می‌توان به سرخجه مادرزادی، سیتومگالوویروس (CMV)، توکسوپلاسموز و سفلیس اشاره کرد. این عفونت‌ها به دلیل وارد شدن ویروس یا باکتری به گوش داخلی یا عصب شنوایی می‌توانند باعث کم‌شنوایی دائمی شوند.
-
عفونت‌های پس از تولد: بیماری‌هایی مثل مننژیت باکتریایی یا ویروسی می‌توانند باعث التهاب گوش داخلی و اعصاب مرتبط شوند و منجر به کم‌شنوایی شوند. همچنین، عفونت‌های مکرر گوش میانی (اوتیت مدیا) نیز در نوزادان و شیرخواران می‌تواند باعث کم‌شنوایی انتقالی یا حتی حسی-عصبی شود.
عوامل محیطی و آسیب‌های زایمانی
برخی عوامل مرتبط با روند تولد و شرایط محیطی می‌توانند منجر به کم‌شنوایی شوند:
-
زایمان زودرس و وزن کم هنگام تولد: نوزادانی که زودتر از موعد متولد می‌شوند یا وزن کمتری دارند در معرض خطر بالاتری برای کم‌شنوایی قرار دارند. دلیل آن آسیب‌پذیری بیشتر سیستم شنوایی در این کودکان است.
-
هیپوکسی (کمبود اکسیژن هنگام تولد): کمبود اکسیژن در هنگام زایمان می‌تواند به آسیب‌های عصبی از جمله آسیب به عصب شنوایی منجر شود.
-
استفاده از داروهای اتوتوکسیک: برخی داروها مانند آنتی‌بیوتیک‌های آمینوگلیکوزید (جنتامایسین و …) در نوزادان می‌توانند باعث آسیب به سلول‌های گوش داخلی و کاهش شنوایی شوند.
مشکلات ساختاری و آناتومیک
نواقص و مشکلاتی در ساختار گوش خارجی، میانی یا داخلی نیز می‌تواند باعث کم‌شنوایی شود. این مشکلات شامل موارد زیر هستند:
-
مالفورماسیون استخوان‌ها و کانال‌های گوش: اختلال در رشد طبیعی استخوان‌ها و ساختارهای گوش می‌تواند مسیر انتقال صدا را مختل کند.
-
انسداد مجرای گوش: تجمع موم، ترشح زیاد یا تومورها در مجرای گوش می‌تواند باعث کاهش شنیدن شود.
-
مشکلات مادرزادی در حلزون گوش یا عصب شنوایی: برخی نوزادان ممکن است به طور مادرزادی دچار نقص در سلول‌های حسی گوش داخلی یا عصب شنوایی باشند.
عوامل دیگر و ناشناخته
در برخی موارد علت دقیق کم‌شنوایی مشخص نیست و می‌تواند ترکیبی از عوامل مختلف باشد. همچنین، بیماری‌های مزمن و مشکلات سیستمیک نوزادان می‌تواند بر شنوایی اثرگذار باشد.
اهمیت تشخیص زودهنگام
از آنجا که کم‌شنوایی در نوزادان معمولا بدون علائم آشکار است، غربالگری‌های شنوایی در بدو تولد بسیار حیاتی است. تشخیص زودهنگام امکان مداخلات درمانی موثر را فراهم می‌آورد و از بروز مشکلات جدی در یادگیری زبان و مهارت‌های ارتباطی جلوگیری می‌کند.
روش‌های متداول غربالگری شامل تست OAE (پاسخ‌های صوتی گوش) و ABR (پاسخ‌های شنوایی ساقه مغز) است که در بیمارستان‌ها و مراکز تخصصی انجام می‌شود.
راهکارهای درمانی
درمان کم‌شنوایی در نوزادان بسته به نوع و شدت آن متفاوت است:
-
سمعک و تجهیزات کمکی: برای کم‌شنوایی‌های انتقالی و حسی-عصبی خفیف تا متوسط.
-
ایمپلنت حلزونی: در موارد کم شنوایی شدید تا عمیق که پاسخ مناسبی به سمعک نمی‌دهند.
-
درمان دارویی یا جراحی: در مواردی که علت قابل درمان است، مانند عفونت‌های مزمن گوش میانی یا مشکلات ساختاری.
-
حمایت‌های گفتاردرمانی و توانبخشی: برای تقویت مهارت‌های زبانی و ارتباطی کودک پس از درمان.
توصیه‌های مهم برای والدین
-
در صورت مشاهده هر گونه تاخیر در واکنش به صدا، عدم پاسخگویی به نام یا صحبت کردن نوزاد، حتما به پزشک متخصص مراجعه کنید.
-
رعایت مراقبت‌های دوران بارداری، واکسیناسیون به موقع و جلوگیری از عفونت‌ها می‌تواند نقش مهمی در پیشگیری داشته باشد.
-
در صورت وجود سابقه خانوادگی کم‌شنوایی، انجام مشاوره ژنتیک و غربالگری زودهنگام ضروری است.
تکنیک‌های آوا اودیولوژی در ارزیابی گفتار و شنوایی کودکان
تکنیک‌های آوا اودیولوژی در ارزیابی گفتار و شنوایی کودکان نقش بسیار مهمی ایفا می‌کنند و به متخصصان کمک می‌کنند تا نوع و شدت کم‌شنوایی و تاثیر آن بر فرآیندهای گفتاری را دقیق‌تر شناسایی کنند. این تکنیک‌ها شامل آزمون‌های مختلف شنیداری و گفتاری می‌شوند که بر اساس سن و توانایی کودک انتخاب می‌گردند؛ از جمله تست‌های رفتاری مثل آزمون واکنش به صداها (Behavioral Audiometry) و تست‌های الکترودیکی مانند پاسخ‌های شنوایی ساقه مغز (ABR) و پاسخ‌های گوش داخلی (OAE). علاوه بر آن، آوا اودیولوژی با تحلیل کیفیت صداها و توانایی تولید گفتار به ارزیابی مهارت‌های زبانی کمک می‌کند و برنامه‌های توانبخشی متناسب با نیاز کودک را طراحی می‌نماید. این رویکرد جامع باعث می‌شود مداخلات درمانی هدفمندتر و موثرتر باشند و کودک در مسیر رشد طبیعی گفتار و شنوایی قرار گیرد.
نتیجه‌گیری
کم‌شنوایی یکی از مشکلات شایع در نوزادان و شیرخواران است که می‌تواند تاثیرات عمیقی بر رشد گفتار، زبان، شناخت و تعاملات اجتماعی کودک داشته باشد. اهمیت تشخیص به موقع و درمان صحیح این مشکل غیرقابل انکار است؛ چرا که کم‌شنوایی در مراحل اولیه زندگی اگر به موقع شناسایی و مدیریت نشود، می‌تواند باعث اختلالات ماندگار در مهارت‌های ارتباطی و تحصیلی کودک شود. از این رو، انجام غربالگری‌های شنوایی در بدو تولد و ارزیابی‌های دقیق پس از آن نقش کلیدی در پیشگیری از عوارض طولانی‌مدت دارد. با شناخت علل مختلف کم‌شنوایی و بهره‌گیری از روش‌های نوین تشخیص و درمان، می‌توان مسیر رشد طبیعی کودک را تضمین کرد و کیفیت زندگی او و خانواده‌اش را بهبود بخشید.
